Η ποίηση του Γιώργου Σεφέρη

Η ποίηση του Σεφέρη μπήκε στη ζωή μου όταν ήμουνα γύρω στα 16. Στο σχολείο είχαμε μόλις διδαχτεί την Ελένη και το ποίημα μου είχε δημιουργήσει μια ιδιαίτερη συγκίνηση.

Τ’ αηδόνια δε σ’ αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες
……………………………………………………….
Κι ο αδερφός μου;
Αηδόνι αηδόνι αηδόνι,
Τ’ είναι θεός; τι μη θεός; και τι τ’ ανάμεσό τους;

Είχα γράψει, θυμάμαι, μια ανάλυση στο μάθημα των Νέων Ελληνικών για το εν λόγω ποίημα που είχε αρέσει πολύ και είχε διαβαστεί και στην τάξη. Μακάρι να είχε διασωθεί μέσα στο πέρασμα του χρόνου. Θα ήθελα πολύ σήμερα να διάβαζα τι έγραφα τότε.
Λίγα χρόνια αργότερα, αγόρασα την Έρημη χώρα του Έλιοτ σε μετάφραση Σεφέρη. Το διάβαζα με ενδιαφέρον, αλλά κάτι μου έλειπε. Ίσως να ήταν κάπως νωρίς για να επικοινωνήσω με τα υψηλά διανοήματα συγγραφέα και μεταφραστή. Ωστόσο, καταλάβαινα ότι κάτι σημαντικό συμβαίνει.
Εγώ μπήκα στη ζωή του Σεφέρη πριν από λίγους μήνες, όταν διάβασα την προσωπική αλληλογραφία του. Πρόκειται για μια σειρά γραμμάτων που αντάλλαξε με τη γυναίκα του Μαρώ σε δύο χρονικές περιόδους, τα ερωτικά από το 1936 ως το 1940, και τα συζυγικά από το 1944 ως το 1959. Ρίχτηκα στο διάβασμα τους με φοβερό πάθος. Ακόμα κι όταν τα τελείωσα, τα σκεπτόμουνα συχνά. Η επιστολογραφία σαν είδος είναι έτσι κι αλλιώς θελκτική αφού συντηρεί την αδιακρισία, επιτρέπει να εισβάλλεις απρόσκλητος στη ζωή του άλλου και συχνά διαλύει τους μύθους. Εμένα μου άρεσε γιατί επιτέλους μέσα από τα γράμματα αυτά ανακάλυψα τον άνθρωπο Σεφέρη, τις σκέψεις του τόσο για καθημερινά όσο και για σοβαρά ζητήματα -πολλά μάλιστα σχετιζόμενα με την ιστορία της νεότερης Ελλάδας, αφού τα επεξεργάζεται με την ιδιότητα του διπλωμάτη- , τα συναισθήματα του, το χιούμορ του. Το ύφος του και η πολύπλευρη προσωπικότητα του μ’ έκαναν να θέλω να διαβάσω κι ό,τι άλλο εκτός ποίησης έχει γράψει. Πρόσφατα, είχα την τύχη να αποκτήσω και τα δοκίμια του συγκεντρωμένα σε δυο τόμους από το 1936 ως το 1971 όπου ξεδιπλώνει τη σκέψη του για ζητήματα γλώσσας, ύφους, ρυθμού.
Δεν ξέρω γιατί μου αρέσει τόσο πολύ ο Σεφέρης. Ίσως επειδή τα ποίηματα του μου κινούν μια διαδικασία σκέψης σε συνδιασμό με συναισθηματική τέρψη. Κι αυτό μου προκαλεί την περιέργεια και την ανάγκη να τον διαβάζω όλο και περισσότερο προκειμένου να κατανοήσω το υπο-κείμενο (εδώ η λέξη με διττή σημασία: υποκείμενο, το πρόσωπο που παράγει την ποίηση, ο ποιητής δηλαδή αλλά και το κάτω από το κείμενο, τι κρύβεται σαν σκέψη και αφορμή κάτω απ’ τους στίχους που παραδίδονται. Ο Σεφέρης έζησε από πολύ νέος στην Ευρώπη, πρώτα στο Παρίσι και μετά το Λονδίνο και ήρθε σε άμεση επαφή με τα πνευματικά και ποιητικά ρεύματα που άλλαξαν τα λογοτεχνικά δεδομένα μετά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο. Έτσι όταν το 1931 κυκλοφόρησε η Στροφή, ερχόταν στην ελληνική ποίηση μια αλλαγή και μια πραγματική στροφή. Ο Σεφέρης δεν κάνει εύκολη ποίηση και προπαντός η ποίηση του δεν είναι χαρούμενη. Είναι απαισιόδοξη και μελαγχολική πηγάζοντας απ’ τη σκέψη του πάνω στα ανθρώπινα όχι βέβαια του μικρόκοσμου του αλλά ενός ευρύτερου περιβάλλοντος.
Παραθέτω εδώ λίγους στίχους από το Βασιλιά της Ασίνης. Βρέθηκα στη μυκηναϊκή Ασίνη ένα όψιμο βροχερό φθινοπωρινό απόγευμα και ατένισα νοσταλγικά το βράχο δίπλα στη θάλασσα, εκεί που πέρασε ο ποιητής λίγες ξέγνοιαστες μέρες τον Αύγουστο του 1938 κάτω από τη σκέπη ενός ξεχασμένου απ’ το χρόνο και την ιστορία βασιλιά.

Κι ο ποιητής αργοπορεί κοιτάζοντας τις πέτρες κι αναρωτιέται
υπάρχουν άραγε
ανάμεσα στις χαλασμένες τούτες γραμμές τις ακμές τις
αιχμές τα κοίλα και τις καμπύλες
υπάρχουν άραγε
εδώ που συναντιέται το πέρασμα της βροχής του αγέρα
και της φθοράς
υπάρχουν, η κίνηση του προσώπου το σχήμα της στοργής
εκείνων που λιγόστεψαν τόσο παράξενα μες στη ζωή μας
αυτών που απόμειναν σκιές κυμάτων και στοχασμοί με
την απεραντοσύνη του πελάγου
ή μήπως όχι δεν απομένει τίποτε παρά μόνο το βάρος
η νοσταλγία του βάρους μιας ύπαρξης ζωντανής
εκεί που μένουμε τώρα ανυπόστατοι λυγίζοντας
σαν τα κλωνάρια της φριχτής ιτιάς σωριασμένα μέσα στη
διάρκεια της απελπισίας
ενώ το ρέμα κίτρινο κατεβάζει αργά βούρλα ξεριζωμένα
μες στο βούρκο
εικόνα μορφής που μαρμάρωσε με την απόφαση μιας πίκρας παντοτινής.
Ο ποιητής ένα κενό.