Το "Λουτρό των Αέρηδων"

Το "Λουτρό των Αέρηδων" στην Πλάκα το άκουσα για πρώτη φορά πριν από δυο χρόνια, όταν φιλοξενούσε κάποια έκθεση. Δεν έτυχε ποτέ να επισκεφτώ το εσωτερικό του κτιρίου, μέχρι το Σάββατο που μας πέρασε. Αφορμή η βραδιά με τα παραμύθια της Αγνής Στρουμπούλη για την οποία θα αφιερώσω ξεχωριστό ποστ.
Θέλω με την ευκαιρία να μιλήσω εδώ για το μόνο απ’ τα Δημόσια Λουτρά της Παλιάς Αθήνας που σώζεται μέχρι σήμερα, ως έναν ιστορικό χώρο που αξίζει κανείς να επισκεφτεί.

Ιστορικά στοιχεία
Το "Λουτρό των Αέρηδων" χρονολογείται στην πρώτη περίοδο της Τουρκοκρατίας και βρίσκεται κοντά στη Ρωμαϊκή Αγορά και το ρολόι του Κυρρήστου.
Στην Αθήνα, την πρώτη περίοδο της Τουρκοκρατίας -σύμφωνα με τη μαρτυρία του Τούρκου περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπί που την επισκέπτεται το 1667- λειτουργούν «τρία ευχάριστα χαμάμια»:Του Ουλά Μπέη ή "Λουτρό του Σταροπάζαρου", του Χατζή Αλή ή "Λουτρό του Ροδακιού" και του Αμπίντ Εφέντη ή "Λουτρό των Αέρηδων".

Το πρώτο βρισκόταν μέσα στη Ρωμαϊκή Αγορά και κατεδαφίστηκε όταν άρχισε η ανασκαφή του χώρου. Το δεύτερο βρισκόταν στη συμβολή των οδών Νικοδήμου και Αγίας Φιλοθέης και κατεδαφίστηκε το 1890 και το τρίτο είναι αυτό της οδού Κυρρήστου.
Το "Λουτρό των Αέρηδων" λειτουργούσε μέχρι το 1965 ενώ απ’ το 1984 παραχωρήθηκε στο Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης. Το 1998 ολοκληρώθηκε η αποκατάσταση του και ορίστηκε η νέα του χρήση ως "Μουσείου- Κέντρου Τεκμηρίωσης" με θέμα την καθαριότητα, φροντίδα και καλλωπισμό του σώματος σε διαχρονική θεώρηση.

Καθαριότητα- τελετουργία
Το νερό ως μέσο καθαριότητος δεν ήταν πάντα αποκλειστικά συνδεδεμένο με την υγιεινή και την περιποίηση του σώματος, αλλά αποτελούσε και στοιχείο θρησκευτικής τελετουργίας που με τη μεταφορική έννοια της κάθαρσης συντελούσε στην ψυχική υγεία. Τρία ήταν άλλωστε τα τελετουργικά λουσίματα: ένα για την ενήβωση, ένα πριν την τελετή του γάμου κι ένα μετά.

Εγκαταστάσεις λουτρών ανιχνεύονται απ’ τα προϊστορικά ακόμα χρόνια στα ανάκτορα της Κνωσού και της Τίρυνθας. Στους κλασικούς χρόνους εντοπίζονται για πρώτη φορά τα "βαλανεία", δηλαδή δημόσια λουτρά με παροχή ζεστού νερού σε θερμαινόμενο χώρο. Η διάταξη τους παραπέμπει στη διάταξη που είχαν οι "θέρμες" επί ρωμαϊκών χρόνων. Υπάρχει ένας πρώτος χώρος με τετράγωνη δεξαμενή νερού για τα ψυχρά (frigidarium), ένας δεύτερος κυκλικός χώρος για τα χλιαρά (tepidarium) κι ένας τρίτος κυκλικός για τα θερμά (caldarium).
Στη Ρώμη και στο Βυζάντιο τα δημόσια λουτρά βρίσκονται στο κέντρο της πόλης και είναι επιβλητικά κτίρια κατάλληλα για την καθαριότητα αλλά και τις κοινωνικές επαφές και την ψυχαγωγία των πολιτών. Κατά τους βυζαντινούς μάλιστα χρόνους, επικρατούσαν διάφορες δεισιδαιμονίες όπως ότι στα λουτρά συχνάζουν φαντάσματα και δαίμονες κι ότι είναι χώροι πρόσφοροι για άσκηση μαγείας.
Στους νεώτερους χρόνους οι δεισιδαιμονίες δεν αλλάζουν. Οι γυναίκες που βγαίνουν απ’ το λουτρό βάζουν πάνω τους ψωμί κι αλάτι για να μην τις πειράξουν τα κακά πνεύματα και προσέχουν να μην πατήσουν νερά και σαπουνάδες γιατί εκεί κατοικούν τα κακά πνεύματα...
Την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για τη στέγαση του χαμάμ χρησιμοποιήθηκαν τα ρωμαϊκά ή βυζαντινά κτίσματα, αλλά καταργήθηκε η δεξαμενή του ψυχρού, καθώς το Κοράνι ορίζει το σώμα να πλένεται με τρεχούμενο νερό.

Χαμάμ
Το τούρκικο χαμάμ ακολουθεί τη διάταξη των τριών αιθουσών: η μεγαλύτερη αίθουσα είναι το αποδυτήριο. Δεν είναι θερμαινόμενη και χρησιμοποιείται ως χώρος υποδοχής ή και ανάπαυσης στο τέλος. Η επόμενη αίθουσα είναι το χλιαρό όπου επικρατεί μέτρια θερμοκρασία για να συνηθίσει το σώμα και τέλος είναι το θερμό, μια πολύ ζεστή αίθουσα με γούρνες με τρεχούμενο νερό και μαρμάρινο πάγκο για τις εντριβές. Σ’ αυτήν την αίθουσα υπάρχουν και μικρά ατομικά δωμάτια που παραπέμπουν σε "ευρωπαϊκά" λουτρά, με θερμοκρασία που ξεπερνά ακόμα και τους 40ο C .
Πάντως αυτήν την περίοδο, τα χαμάμ είναι είτε δίδυμα με χωριστά δηλαδή διαμερίσματα για άνδρες και γυναίκες αλλά με κοινή εστία και δεξαμενή, είτε μονά αλλά με διαφορετικές ώρες λειτουργίας για άνδρες και γυναίκες.
Ο φίλος του Λόρδου Βύρωνα Hobblouse χαρακτήρισε τα λουτρά ως «το καφενείο της Ανατολής» αφού ειδικά για τις γυναίκες που είχαν περιορισμούς εξόδων, λειτουργούσαν ως χώροι κοινωνικής συναναστροφής και ψυχαγωγίας. Εκεί διασκέδαζαν, γελούσαν, έτρωγαν, έπιναν, τραγουδούσαν. Στα λουτρά κουβαλούσαν μαζί τους τάσια, τσόκαρα, μαχραμάδες(πουκαμίσες), ασπρόρουχα, αρώματα, καλλυντικά αλλά και φρούτα, φαγητά, αναψυκτικά αφού περνούσαν εκεί πολλές ευχάριστες ώρες.

… Εις μαγικούς του αλύτου μυστηρίου θαλάμους

Η ατμόσφαιρα του λουτρού αυτού εδημιούργει ένα
σύνολον αφαντάστου μυστηρίου. Ενόμιζες ότι ήρχιζε
να εξυφαίνεται κάποιο παραμύθι, μέσα εις το
οποίον εζούσες ο ίδιος, ως ακροατής, ως παραμυθάς,
και συγχρόνως ως πρόσωπον δρων εις την πλοκήν
του παραμυθιού αυτού. Εις την απόκοσμον αυτήν
εντύπωσιν συνετέλει και η αλλοίωσις της ιδίας σου
φωνής μέσα εις την απηχητικήν των θόλων βοήν
και εις την σύγχυσιν με τας φωνάς των άλλων.
Εάν θα ετύχαινε να ακουσθεί κάποτε το απόβραδον
εκεί μέσα, από άγνωστον προέλευσιν, και κανένα
βαθύ τρέμουλον μαντολίνου, βεβαίως θα ενόμιζε
κανείς τότε ότι ολοζώντανος ηρπάγη και μετήχθη
εις μαγικούς του αλύτου μυστηρίου θαλάμους.

Από τα «Απομνημονεύματα μιας μακράς ζωής» του Δημ. Καμπούρογλου (1852-1932)

Το "Λουτρό των Αέρηδων"στην οδό Κυρρήστου 8 λειτουργεί κάθε μέρα εκτός Τρίτης από τις 09.00 ως τις 14.30.
Πληροφορίες:210 3244340