Το τσίρκο των χρωμάτων και της θλίψης

Αφιερωμένο στον Vita mi barouak επειδή με «διέταξε» το επόμενο ποστ μου να είναι στολισμένο με χρώματα.

Επιστρέφοντας σπίτι, βλέπω τις τελευταίες μέρες ένα τσίρκο να έχει κατασκηνώσει στην περιοχή. Νομίζω ότι άρχισα να το προσέχω λίγο πριν τα Χριστούγεννα. Μου έφερε στο μυαλό μνήμες από τα παιδικά μου χρόνια. Όλα τα παιδιά έχουν επισκεφτεί κάποτε στη ζωή τους ένα τσίρκο. Τουλάχιστον τα παιδιά του περασμένου αιώνα. Για τα καινούργια, δεν γνωρίζω...

Θυμήθηκα όλα αυτά που φάνταζαν γοητευτικά στα παιδικά μου μάτια: τα άγρια ζώα που γινόντουσαν υπάκουα στις προσταγές των θηριοδαμαστών, τον κλόουν που σκορπούσε απλόχερα το γέλιο και συνομιλούσε με τα πιτσιρίκια κάνοντας σε να αισθάνεσαι μέρος του θεάματος, το πώς κοβόταν η ανάσα του πλήθους την ώρα που οι ακροβάτες κάνανε το περίφημο νούμερο της κούνιας, κ.ά.

Και νομίζω πως για μικρή χρονική περίοδο, ονειρεύτηκα να γίνω ακροβάτισσα. Αλλά το ξέχασα γρήγορα όπως άλλωστε και το να γίνω μπαλαρίνα ή αθλήτρια συγχρονικής κολύμβησης ή όλα αυτά τα εντυπωσιακά που χρωμάτιζαν με όνειρο τον παιδικό μου κόσμο.

Θυμήθηκα και μια εποχή που ένα περιοδικό που λεγόταν «ΚΑΙ» δημοσίευε φωτορομάντζα σε συνέχειες και μια απ’ τις ιστορίες ήταν για τους ανθρώπους ενός τσίρκου. Αισθηματικού περιεχομένου βεβαίως! Αναμείγνυε τον έρωτα με το ζην επικινδύνως και τροφοδοτούσε με αντίστοιχα καρδιοχτύπια τις εφηβικές καρδιές της δεκαετίας του ’80.

Απ’ τις σχετικές με το τσίρκο μνήμες, ανακάλεσα και μια παλιά αμερικάνικη ταινία με τον Μπαρτ Λάνκαστερ στο ρόλο ενός ακροβάτη. Δυστυχώς δεν θυμάμαι τον τίτλο.

Τέλος, αναπόλησα και τη μοναδική φορά που παρακολούθησα τσίρκο δεξιοτεχνίας, το περίφημο «cirque du soleil» στην Avignon το 1996 και αναλογίστηκα ότι πουθενά στις μνήμες μου δεν είχα συμπεριλάβει την άλλη εικόνα του τσίρκου, τη θλιβερή και την πιο ρεαλιστική βεβαίως. Και η εξήγηση είναι, επειδή τότε την αγνοούσα.

Χτες το βράδυ, μ’ έπιασε μια θλίψη καθώς σκέφτηκα ότι το είδος είναι πια παρηκμασμένο. Σκέφτηκα τα ζώα που ταλαιπωρούνται στα κλουβιά τους, που επιβιώνουν σε άθλιες συνθήκες, που τρέφονται άσχημα και που είναι αναγκασμένα κόντρα στη φύση τους να υποτάσσονται στις ανθρώπινες προσταγές και να γίνονται θέαμα προς τέρψιν αυτών που γελάνε με τα καμώματα τους τρώγοντας ποπ κορν και χτυπώντας παλαμάκια.
Αναλογίστηκα τη θλιμμένη έκφραση του προσώπου του κλόουν όταν αποχωρίζεται τα φτιασίδια. Σίγουρα είναι θλιμμένη. Και κουρασμένη. Πρέπει να εφευρίσκει κι ένα σωρό κολπάκια για να γελάνε τα πιτσιρίκια κάθε φορά. Κι αυτά τα «σκασμένα» τον κλωτσάνε, τον χτυπάνε και δεν γελάνε και τόσο πολύ όπως παλιότερα. Γέρασε ο κλόουν, αλλά αυτή είναι η μόνη δουλειά που ξέρει να κάνει. Αυτήν έκανε όλη του τη ζωή και πώς αλλιώς να ζήσει τώρα;
Αλήθεια, παίρνουνε σύνταξη οι άνθρωποι του τσίρκου; Από πού; Και πώς αποφασίζουν να δουλέψουν σε τσίρκο; Δεν έχουν ανάγκη να στεριώσουν κάπου; Αυτό που νιώθω εγώ ας πούμε, το να τελειώσει η μέρα και να πάω να τρυπώσω στο σπιτάκι μου, δεν το’ χουν ποτέ αισθανθεί; Πόσο ψυχοφθόρα είναι η αέναη μετακίνηση; Μια περιπλάνηση σαν μπουλούκι αλλοτινής εποχής.

Διαβάζοντας λίγο για την προέλευση και τη ιστορία του τσίρκου, βρήκα ότι έλκει την καταγωγή του απ’ τη Ρωμαϊκή αρένα όπου τα θεάματα με τα λιοντάρια, τα μεγάλα ζώα και τις εντυπωσιακές αρματοδρομίες αποτελούσαν τον προσφιλή τρόπο διασκέδασης. Οι αθλητές των τσίρκων του μακρινού αυτού παρελθόντος πάλευαν ακόμα και με κίνδυνο της ίδιας τους της ζωής με ζώα προκειμένου να διασκεδάσουν το πλήθος. Τον μεσαίωνα, το θέαμα εγκαταλείφθηκε. Αργότερα, περιοδεύοντες θεατρίνοι εκπαίδευαν ζώα σε υπαίθριες αγορές, κάνανε ακροβατικά και άλλες επιδεξιότητες. Απ’ τις στάχτες του, το τσίρκο αναγεννήθηκε στη Βρετανία κι αυτό το οφείλει σε δυο μεγάλους του είδους, τον Philip Astley και τον Charles Hughes. Μάλιστα ο δεύτερος, είχε αναπτύξει φοβερή ικανότητα στο να εκπαιδεύει ταχυδακτυλουργούς. Σιγά σιγά, το τσίρκο μεταφέρθηκε στις αποικίες και το 1812 πέρασε στα χέρια των Αμερικανών που το άλλαξαν εξ’ ολοκλήρου, δίνοντας του πάνω-κάτω τη μορφή με την οποία μας είναι γνωστό σήμερα.

Είναι αλήθεια ότι η ζωή ενός τσίρκου δεν είναι και τόσο λαμπερή όταν σβήσουν οι προβολείς. Συνήθως, ο «θίασος» φτάνει νύχτα στον προορισμό του και μετά από ελάχιστες ώρες ξεκούρασης, το πρωί πρέπει να στήσει τη σκηνή και να ετοιμαστεί από κάθε τεχνική πλευρά, φώτα, γεννήτριες, ρούχα, καθίσματα για την παράσταση. Συνήθως, δίνουν μια παράσταση την ημέρα και δύο τα σαββατοκύριακα. Οι άνθρωποι του αποτελούν στην ουσία μια ιδιότυπη οικογένεια κι αφού λόγω του ιδιόμορφου του επαγγέλματός τους δεν μπορούν να αναπτύξουν δεσμούς με άλλους ανθρώπους απ’ έξω, παντρεύονται μεταξύ τους και γεννάνε τα παιδιά τους εκεί. Τα παιδιά αυτά μαθαίνουν να ζούνε περιπλανώμενα από τη βρεφική τους κιόλας ηλικία. Ο κόσμος του τσίρκου έχει τους δικούς του κανόνες, τους δικούς του κώδικες και όσο κι αν ακούγεται παράλογο και τις δικές του προκαταλήψεις. Ιδού κάποιες απ’ αυτές:

• Μην στρέφεις ποτέ πίσω το κεφάλι όταν γίνεται η παρέλαση του θιάσου
• Μην σφυρίζεις ποτέ στα καμαρίνια
• Τα φτερά των παγωνιών σημαίνουν κακή τύχη
• Τα ατυχήματα συμβαίνουν πιο συχνά στα σχήματα των τριών ακροβατών
• Το τρίχωμα της ουράς του ελέφαντα φέρνει καλή τύχη.

Κλείνοντας, σας αφήνω με τη μαγική εικόνα μιας θρυλικής ταινίας. Όσοι την έχετε δει, θα θυμάστε σίγουρα τη Τζουλιέτα Μασίνα να «εκπαιδεύεται» για να ενταχθεί στο τσίρκο του «La Strada» του Φελίνι.