Ευγένιος Σπαθάρης: Ένας άγγελος για τον Καραγκιόζη

Ταξείδεψε αργά χτες το βράδυ γι’ αυτό το άνευ επιστροφής ταξείδι. Είχε ξεκινήσει βέβαια μερικές μέρες πριν, όταν εδώ τον κρατούσαν μόνο τα μηχανήματα. Στο εργαστήρι του μια μισοτελειωμένη φιγούρα του αγαπημένου ήρωα. Στ’ αυτιά μας η χαρακτηριστική του φωνή «κυρίες μου, κύριοι και μικρά παιδιά καλησπέρα σας πέρα για πέρα». Στις μνήμες μας ο θαυμαστός κόσμος του θεάτρου σκιών, ο Καραγκιόζης απ’ τις εποχές της ασπρόμαυρης ΕΡΤ.

«Η τέχνη του Σπαθάρη είναι στη βάση της λαϊκής ψυχής και ζωής και μακάριος όποιος την αντικρίζει με τη σοβαρότητα που της οφείλεται. Μέσα της δεν κατασταλάζει μόνο η λαγαρή θυμοσοφία του λαού μας μπρος στα ανάποδα τον κόσμου, αλλά σκεπάζεται και η πηγαία δύναμη πόχει μέσα του και με την οποία υπερνικά αυτά τα ανάποδα με ψυχισμό ασύγκριτο, ανεβαίνοντας απ'τα σκαλιά της θείας του εξυπνάδας ως με τις κορφές τον ηρωισμού».

Τα παραπάνω λόγια ανήκουν στον Άγγελο Σικελιανό και σκιαγραφούν τέλεια τον αυθεντικό λαϊκό καλλιτέχνη που υπήρξε ο Σπαθάρης.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης ακολούθησε τον δρόμο του πατέρα του Σωτήρη, σπουδαίου και ταλαντούχου καραγκιοζοπαίκτη, μαθητή της παράδοσης του μεγάλου Μίμαρου που το 1890 έκανε τις βασικές μεταρρυθμίσεις στον Καραγκιόζη και τον παρέδωσε έτσι όπως τον ξέρουμε σήμερα.

Ο Σωτήρης Σπαθάρης υπήρξε ο πρώτος καλλιτέχνης του είδους που εισήγαγε στον Καραγκιόζη την λεγόμενη διαφημιστική «ρεκλάμα», χαρακτηριστικό είδος λαϊκής ζωγραφικής που κατόπιν υιοθετήθηκε και από άλλους καραγκιοζοπαίκτες. Ο Σωτήρης Σπαθάρης θεωρήθηκε κι ο δημιουργός της «αποθέωσης», του έμψυχου, δηλαδή, θεατρικού επιλόγου των ηρωικών συνήθως έργων, που ερμηνευόταν με κατεβασμένο τον μπερντέ από τον ίδιο τον καραγκιοζοπαίκτη και τους βοηθούς του.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης ονειρευόταν να γίνει αρχιτέκτονας. Ωστόσο οι δύσκολες συνθήκες της γερμανικής κατοχής, τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει τα όνειρα του. Η μοίρα φαίνεται είχε άλλα σχέδια για τον Ευγένιο που απ’το 1942 ασχολήθηκε με σοβαρότητα, συνέπεια και ήθος με τον Καραγκιόζη, στοχεύοντας να αναγάγει αυτόν τον λαϊκό ήρωα τόσο σε σημαντικό ελληνικό και παραδοσιακό θέαμα όσο και σε εξαιρετικό είδος τέχνης και τεχνικής Περιόδευσε σε όλη την Ελλάδα με τον Καραγκιόζη του, αγαπήθηκε από παιδιά και μεγάλους και τιμήθηκε από την Πολιτεία αλλά έζησε να γευτεί και την αγάπη του κόσμου που κατά τη γνώμη μου είναι και η πιο σημαντική για έναν καλλιτέχνη.

Ο Σπαθάρης είχε αξιόλογη παρουσία στο θέατρο, τη μουσική, τον κινηματογράφο, τη ζωγραφική. Δεν έχει νόημα ν’ αναφερθώ λεπτομερώς σε όλα τα βήματα της καριέρας του.

Σκοπός αυτού του κειμένου είναι λίγες λέξεις αποχαιρετισμού στον τελευταίο μιας παράδοσης που φαίνεται ότι σβήνει οριστικά.

«Πώς ν’ αρνηθώ τους άψυχους συντρόφους μου; Και τι συντρόφους! Τέτοιους, που ολάκερα σαρανταπέντε χρόνια, ποτέ δεν μ'εψύχραναν, που όταν μ'έβλεπαν να μπαίνω μέσα στην σκηνή τον Καραγκιόζη για να παίξω, όλοι εγελούσαν. Έτσι ένοιωθα όταν τους έβλεπα. Και σάμπως να μου έλεγαν όλοι μαζί: - Εμένα να πρωτοπάρεις απόψε στα χέρια σου, Σπαθάρη. Εγώ θα παίξω καλύτερα! Και μόλις αρχίναγα να παίξω, ξεκινούσε στο πανί τον Καραγκιόζη μια πραγματική ζωντάνια. Αφού δεν βρίσκω με τι λογής λόγια να τους πώ το έχετε γεια,...θα πεθάνω μαζί τους. Ο Καραγκιόζης είναι η ζωή μου! Αν μου αφαιρέσουν αυτή την ανάγκη εγώ σε μια βδομάδα θα πεθάνω. Μόνο έτσι αισθάνομαι τα γέρικα κόκκαλά μου να ζωντανεύουνε και την ψυχή μου να μου μιλάει παιδιάστικα»

Τα παραπάνω λόγια ανήκουν στον Σωτήρη Σπαθάρη. Θα μπορούσε να τα έχει πει κι ο Ευγένιος.

Χρωστάμε στους παθιασμένους με την τέχνη τους άνθρωπους σαν τον Ευγένιο και τον Σωτήρη Σπαθάρη γιατί μας φτιάχνουν μνήμες κι όνειρα.

«Γεια σας, γεια σας»